2 października to nie tylko rocznica zakończenia Powstania Warszawskiego, lecz także Dzień Pamięci o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy. Z tej okazji Wanda Traczyk-Stawska, pomysłodawczyni Izby Pamięci przy Cmentarzu Powstańców Warszawy w Dzielnicy Wola, została uhonorowana medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”, który wręczyła jej minister kultury Hanna Wróblewska.
Wanda Traczyk-Stawska otrzymała to wyróżnienie za swoje zaangażowanie w upamiętnienie bohaterów tamtych dni. W ramach obchodów w Izbie Pamięci zainaugurowano także instalację pt. „Śmierć miasta”, która dokumentuje zniszczenia Warszawy oraz ofiary Powstania.
Cmentarz Powstańców Warszawy to szczególne miejsce na mapie narodowej pamięci. Powstał w 1945 roku, aby uhonorować pamięć tysięcy poległych powstańców oraz zamordowanej ludności cywilnej stolicy. Izba Pamięci przy tym cmentarzu została zainicjowana przez Społeczny Komitet ds. Cmentarza Powstańców Warszawy, którego przewodniczącą jest Wanda Traczyk-Stawska. Kamień węgielny został wmurowany w lipcu 2021 roku.
- Cieszę się ogromnie, że doczekałam momentu, w którym widzę młodzież, nie tylko wolną, ale także świadomą, jak ważne jest pielęgnowanie pamięci i nauki. To, co teraz wydaje się dla was trudne, powinno przypominać, że bez edukacji naród staje się głupi. Pamiętajcie, że jesteście naszą przyszłością i powinniście nieść to, co najcenniejsze: świadomość bycia Polakiem – zwróciła się do zebranych młodych ludzi Wanda Traczyk-Stawska, uczestniczka Powstania Warszawskiego oraz żołnierz AK.
Jako jedna z nielicznych żyjących uczestniczek Powstania, Pani Wanda z pełnym oddaniem poświęciła swoje życie na rzecz Cmentarza Powstańców Warszawy. Dzięki jej staraniom cmentarz nie tylko zachował swój historyczny charakter, ale również wzbogacił się o nowe elementy upamiętniające, czyniąc go miejscem refleksji i edukacji dla przyszłych pokoleń.
Z determinacją dbała o konserwację i renowację grobów, pomników oraz tablic pamiątkowych. Jej działalność edukacyjna, obejmująca organizację rocznicowych uroczystości, spotkań z młodzieżą oraz wykładów, przyczyniła się do popularyzacji wiedzy o Powstaniu Warszawskim oraz ofiarach tej heroicznej walki.
- Dziś jest szczególny dzień, nie tylko z powodu osiemdziesiątej rocznicy zakończenia Powstania Warszawskiego, ale także dlatego, że mamy zaszczyt uhonorować osobę, która jest żywym świadkiem naszej historii, pamiętającym o najcięższych momentach naszej ojczyzny i jednocześnie głosem, który nieustannie przypomina nam, że pamięć to nie tylko obowiązek, lecz także przestroga – mówiła Hanna Wróblewska, minister kultury i dziedzictwa narodowego. - Pani Wanda jest osobą, która całe życie ostrzega przed powrotem mrocznych czasów, przed nienawiścią, pogardą i wykluczeniem. Dla nas wszystkich stanowi moralny kompas, który przypomina, jak łatwo można stracić człowieczeństwo, jeśli nie staniemy w obronie tych, którzy są słabsi i potrzebują naszej pomocy. Uhonorowanie Pani medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” w tym miejscu jest symbolicznym wyrazem uznania dla Pani nieocenionych zasług – dodała minister Wróblewska.
Uroczystość wręczenia medalu była połączona z koncertem Raphaela Rogińskiego zatytułowanym „Pochłonięta historia”, którego twórczość od lat dotyka ważnych tematów i historii.
Przed II wojną światową Warszawa miała prawie 1,3 miliona mieszkańców. Pięć lat później, w styczniu 1945 roku, lewobrzeżna część miasta liczyła zaledwie 22 tysiące osób, a w centrum ukrywało się kilkuset tak zwanych „robinsonów warszawskich”. W sumie w wyniku wojny stolica straciła 700 tysięcy obywateli. Zginęli ludzie, a razem z nimi miasto, które zostało niemal całkowicie zniszczone. Po stłumieniu powstania 2 października 1944 roku i opuszczeniu Warszawy przez powstańców oraz cywilów Niemcy, łamiąc postanowienia aktu kapitulacyjnego, rozpoczęli planowe niszczenie miasta. Rozmiar zniszczeń ukazuje mapa stworzona przez Zygmunta Walkowskiego, specjalizującego się w interpretacji zdjęć Warszawy z czasów II wojny światowej. Mapę można zobaczyć w Izbie Pamięci przy Cmentarzu Powstańców Warszawy, mieszczącej się przy ul. Wolskiej 169, róg Sowińskiego. Wstęp na wystawę jest bezpłatny.