Urząd m.st. Warszawy Dzielnica Wola

Zabytki na Woli

• Budynki Zakładów Radiowych im. M. Kasprzaka
• Fragment muru getta przy ul. Siennej
• Pałacyk Biernackich
• Pałacyk Bogusławskiego
• Pole Elekcyjne na Woli
• Fort Sowińskiego
• Elektrownia Tramwajów Miejskich
• Browar Haberbuscha
• Gazownia Warszawska - mieści Muzeum Gazownictwa
• Mennica Państwowa
• Budynki przedwojennego Towarzystwa Aukcyjnego Zakładów Przemysłowych
• Dworzec kolejowy Warszawa-Główna z Muzeum Kolejnictwa
• Gazownia Warszawska
• Reduta Ordona
• Reduta Wolska wraz z kościołem św. Wawrzyńca
• Zaniedbany budynek zbiornika gazu w gazowni na Woli
• Zakład Platerniczy Norblinów
• Pomnik Pamięci Ludności Woli Wymordowanej w Czasie Powstania 1944
• Tablica na ścianie budynku Urzędu Dzielnicy Wola upamiętniająca miejsce masowej egzekucji 30 Polaków

Muzea:

• Muzeum Pożarnictwa - ul. Ciepła
• Muzeum Drukarstwa - ul. Łucka
• Muzeum Motoryzacji - ul. Żelazna
• Muzeum Powstania Warszawskiego

Kościoły:

• Kościół św. Augustyna
• Kościół Bogurodzicy Maryi
• Kościół Dobrego Pasterza
• Kościół Jozafata Kuncewicza
• Kościół św. Józefa Oblubieńca NMP
• Kościół św. Karola Boromeusza
• Klasztor i kościół oo. Redemptorystów św. Klemensa Dworzaka i Aniołów Stróżów
• Kościół Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny
• Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Aniołów
• Kościół Podwyższenia Krzyża Św.
• Kościół św. Wawrzyńca
• Kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika Parafii św. Wojciecha
• Kaplica Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (mormonów)
• Kaplica i Dom Parafialny Zboru Chrześcijan Baptystów
• Kościół Matki Nieustającej Pomocy Kościoła Starokatolickiego Mariawitów

Cmentarze:

• Cmentarz Ewangelicko-Augsburski (luterański)
• Cmentarz Ewangelicko-Reformowany (kalwiński)
• Cmentarz Karaimski
• Cmentarz Parafii Starokatolickiej Mariawitów
• Cmentarz Powązkowski
• Cmentarz Powstańców Warszawy
• Cmentarz Prawosławny na Woli
• Cmentarz Wolski
• Cmentarz Żydowski
• Muzułmański Cmentarz Kaukaski
• Muzułmański Cmentarz Tatarski

Pałac Biernackich

Pałac mieszczący się w Warszawie przy ul. Wolskiej 27/29. Wziesiony przez architekta Józefa Orłowskiego w XIX wieku na terenie ziem należących do Jana Chryzostoma Biernackiego (najbogatszego mieszkańca Woli). Jest to budowla dwukondygnacyjna na planie prostokąta w stylu klasycystycznym z dwiema oficynami. W latach 90. należał do karmelitek bosych.

Pole Elekcyjne na Woli

Pole Elekcyjne na Woli to obecnie teren znajdujący się w obrębie osiedla Koło, częściowo Młynowa i Powązek. Obelisk pamiątkowy wystawiony w 1997 na miejscu dawnych pół elekcyjnych, w 400-lecie stołeczności miasta Warszawy

Dawne pole elekcyjne rozciągało się pomiędzy ulicami: Obozową - Ostroroga - Płocką, a wydarzenia te upamiętnia nazwa ulicy Elekcyjnej oraz Pomnik Electio Viritim, zlokalizowany na rogu ulic Ostroroga i Obozowej. Nazwa Koło też nie jest przypadkowa - ma ona upamiętniać Koło Rycerskie - czyli miejsce gdzie stawało zgromadzenie posłów ziemskich.

Na polach Woli wybrano:

• Annę Jagiellonkę
• Stefana Batorego
• Zygmunta III Waze
• Władysława IV Waze
• Jana II Kazimierza Wazy
• Michała Korybuta Wiśniowieckiego
• Jana III Sobieskiego
• Augusta II Mocnego
• Stanisława Leszczyńskiego
• Stanisława Augusta Poniatowskiego

Reduta nr 54

Reduta nr 54 znana pod nazwą Reduta Ordona – uwieczniona w wierszu przez Adama Mickiewicza na podstawie opowiadania Stefana Garczyńskiego, naocznego świadka wydarzenia. Reduta znajdowała się w Warszawie na styku dzielnic Wola i Ochota. W pasie fortyfikacji z okresu powstania listopadowego z 1831 Reduta nr 54 była pozycją osłaniającą główny szaniec wolski nr 56.

6 września 1831 reduta została zaatakowana przez Rosjan pod dowództwem generała Jafimowa. Ppor. Julian Konstanty Ordon nigdy nie dowodził redutą nr 54, która wyleciała w powietrze podczas obrony Warszawy, był dowódcą artylerii reduty, a dowódcą reduty był mjr Ignacy Dobrzelewski. Obsada reduty składała się z 2 kompanii 1 psp (1 DP), 6 dział, 1 hakownicy, 43 artylerzystów. Działa znajdujące się w reducie były starymi wałowymi działami austriackimi i pruskimi o niewielkiej skuteczności.

Reduta nr 54 była jedną z kilku najlepiej przygotowanych i obwarowanych. Posiadała jednak tylko 1/3 przewidzianej obsady. Była to jedna z przyczyn jej szybkiego upadku. W dniu szturmu reduta znajdowała się pod ogniem artylerii rosyjskiej przez ok. 2 godziny, doprowadziło to dużego wstrząsu wśród załogi. W efekcie w trakcie szturmu nie wykorzystano granatów (Kołaczkowski), a tylko prowadzono nieskuteczny ogień karabinowy zza wału. W momencie wdarcia się Rosjan reduta szybko padła.

Nastąpił w tym momencie wybuch jednego z dwóch składów amunicji. Żołnierzom polskim nie udało się uciec ze względu na gwałtowne wdarcie się szturmujących Rosjan. Miało zginąć w niej 100 Rosjan. Zaś ogólne straty rosyjskie to ok. 600 żołnierzy. Zginęło dwóch pułkowników rosyjskich, dowodzący generał Jafimow, a generał Gejsmar został ranny.

We wrześniu 1939 w czasie kampanii wrześniowej punkt oporu 8 kompanii 40 pułku piechoty prowadzącej walki w obronie Warszawy. 9 września 1939 w w okolicy ulicy Wolskiej i reduty Ordona została rozbita niemiecka kolumna czołgów i pojazdów piechoty.

Adam Mickiewicz w swoim wierszu uśmiercił polskiego dowódcę artylerii – ppor. Ordona, gdy tymczasem przeżył on wybuch (co najwyżej nieco poparzony) i udał się na emigrację. Tam w wieku 77 lat popełnił samobójstwo, a jego grobowiec znajduje się na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

28 listopada 1937 w przeddzień rocznicy wybuchu powstania listopadowego, odsłonięto pamiątkowy kamień, położony obok krzyża. Na kamieniu wyryto napis:

Tu dnia 6 września roku 1831 w walce z przemocą moskiewską została wysadzona w powietrze Reduta Ordona. Obrońcom Ojczyzny cześć!

Jedyną pamiątką po Reducie jest obelisk Reduta Ordona (na rogu ulic Włochowskiej i Mszczonowskiej), nazwa Centrum Handlowego Reduta i stacji Warszawa Reduta Ordona. Nie jest to jednak właściwa lokalizacja dzieła nr 54. Pomnik ten stanął w miejscu pomnika Zdobywców Warszawy postawionego przez Rosjan w 1841 roku na 11-metrowym cokole. Tymczasem rzeczywista lokalizacja reduty znajduje się przy Rondzie Zesłańców Syberyjskich przy ul. Na Bateryjce przy dworcu Warszawa Zachodnia.

Reduta nr 56

Reduta powstała w 1831 roku w miejscu wcześniejszych fortyfikacji z Insurekcji kościuszkowskiej z 1794, a jak głosi tradycja w miejscu wcześniejszych szwedzkich fortyfikacji z XVII w. Reduta tylko częściowo nawiązuje do wcześniejszych szańców Kościuszki, które opierały się wojskom pruskim.

W lipcu 1831 dowódcą reduty nr 56 na Woli mianowano Józefa Sowińskiego. W miarę zbliżania się wojsk rosyjskich do Warszawy, w sierpniu powierzono mu dowodzenie obroną Woli, a 22 sierpnia awansowano na generała brygady.

6 września 1831 główne uderzenie rosyjskie zostało skierowane na Wolę, bronioną przez 1300 żołnierzy i mającą 12 dział (przeciwko 87 batalionom i 114 szwadronom wspieranym ogniem 100 dział). Kilkugodzinna obrona Woli prowadzona przez Sowińskiego nie miała dalszych szans powodzenia wobec przewagi wroga. Dokładne okoliczności śmierci generała Sowińskiego nie są znane (jedna z wersji mówi o śmierci przed ołtarzem w kościele, inna wersja mówi o śmierci przy armacie, ponieważ ugrzęzła drewniana noga generała). Władze rosyjskie podały wersję o zabiciu generała na posterunku bojowym, co zostało podchwycone przez artystów i znamy dziś kilka wizerunków generała zakłutego bagnetami przez żołnierzy carskich. W odwecie władze carskie pozwoliły na terenie reduty wznieść cerkiew i zbudować cmentarz prawosławny.

Następny epizod z historii tej reduty to wrzesień 1939 kiedy oddział porucznika Zdzisława Pacaka-Kuźmirskiego 8 kompanii 40 pułku strzelców lwowskich "Dzieci Lwowskie", bohatersko bronił sie przed Niemcami. W czasie obrony 9 września 1939 dzięki beczkom terpentyny z fabryki Dobrolin jego żołnierzom udaje się spalić pewną ilość niemieckich czołgów. Reduta poddała się dopiero 27 września wraz z kapitulacją Warszawy.

Dziś na terenie reduty przy historycznym kościele św. Wawrzyńca znajdują się:

• Groby żołnierzy 6 i 7 pułku piechoty z 1831
• Groby żołnierzy III batalionu 40 pułku strzelców lwowskich z 1939
• Zbiorowa mogiła mieszkańców Woli zabitych w czasie rzezi Woli w sierpniu 1944
• Krzyż upamiętniający śmierć generała Sowińskiego
• Pomnik upamiętniający rzeź Woli wystawiony w 1949
• Płaskorzeźba generała Sowińskiego na ścianie kościoła
• Kule armatnie i lufy z 1831 wmurowane w ściany kościoła

Istnieje plan rewitalizacji reduty i utworzenia muzeum w kościele. Na upamiętnienie postaci Józefa Sowińskiego, nieopodal Reduty nr 56, na jej przedpolu, znajduje się ulica imienia generała, przechodząca także przez Cmentarz Wolski. Park im. gen. Józefa Sowińskiego znajduje się za cmentarzem prawosławnym, na wschód od kościoła par. pw. św. Wawrzyńca.

Elektrownia Tramwajów Miejskich w Warszawie

W 1903 roku podjęto pierwsze prace nad elektryfikacją tramwajów w Warszawie na napięciu 600 V prądu stałego, niemniej problem zasilania planowano rozwiązać przez przekształcanie prądu zmiennego pobieranego z Elektrowni Powiśle.

Ostatecznie w latach 1905-1908 została zbudowana własna elektrownia tramwajowa przy ulicy Przyokopowej. Lokalizacja ta miała związek z bliskością stacji towarowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, skąd dostarczane miało być paliwo do wytwarzania energii elektrycznej – węgiel kamienny. W zespole budynków elektrowni znalazło się 6 kotłów parowych produkcji Fitzner-Gamper, hala maszyn z 3 turbinami parowymi i generatorami prądu stałego produkcji Siemens-Schuckert o łącznej mocy 3600 kW. Oprócz tego znalazły sie tu skraplacze pary, zespoły pomp, warsztaty oraz akumulatornia – służącą do wyrównania wahań napięcia oraz jako rezerwa mocy w godzinach zwiększonego zapotrzebowania (w godzinach nocnych jedyne źródło zasilania). Zbudowano budynek administracji. Wraz z elektrownią powstała też bocznica kolejowa, wykopano studnię artezyjską.

7 lutego 1908 nastąpiło uruchomienie elektrowni i zaczęły się próbne jazdy tramwajów elektrycznych w Warszawie, ostatecznie 26 marca 1908 na ulice miasta wyjechał pierwszy tramwaj elektryczny. 13 kwietnia 1917 wybuchł jeden z kotłów, w wyniku czego zginął jeden z pracowników, uszkodzeniu uległa kotłownia i hala maszyn wraz ze znajdującymi się tam urządzeniami. Dopiero po 6 tygodniach uruchomiono ponownie elektrownię dzięki sprowadzeniu dwóch kotłów z elektrowni na Powiślu wraz z 2 generatorami o mocy 1200 kW każdy (prowizorycznie ustawione kotły zostały później zastąpione 4 kotłami sprowadzonymi z likwidowanej Przędzalni Braci Briggs w Markach).

W latach 1918-1923 dobudowano nowe skrzydło budynku elektrowni oraz zamontowano 2 nowe turbozespoły produkcji Brown-Boveri o mocy 1250 kW każdy, co pozwoliło na odprowadzanie pary grzewczej do sąsiednich budynków. Do 1939 zamontowano w elektrowni jeszcze 6 wydajniejszych kotłów parowych i 2 kolejne turbogeneratory o mocy 4000 kW każdy uzyskując moc łączną 10500 kW (dodatkowo mając możliwość uruchomienia 2 starych generatorów o mocy łącznej 2400 kW).

W 1939 elektrownia uległa zniszczeniom m.in. uszkodzone zostały 2 turbogeneratory i część urządzeń pomocniczych. Dopiero w 1941 elektrownia dysponowała całą dostępną mocą. 6 sierpnia 1944 w czasie powstania warszawskiego elektrownia została zbombardowana przez Niemców, a po upadku powstania mury wysadzono.

W 1945 zdecydowano, że elektrownia tramwajowa zostanie odbudowana jako ciepłownia, w związku ze zmianą zasilania sieci trakcyjnej z podstacji trakcyjnych zasilanych z sieci miejskiej (pierwsze podstacje działały już przed II wojną światową). Budynek przekazano Stołecznemu Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej (SPEC) aż do 2003 roku, kiedy władze miasta zdecydowały ulokować tu Muzeum Powstania Warszawskiego.

Zeszpecony szarym tynkiem tzw. "barankiem" w latach 70. XX wieku budynek został przebudowany wg projektu architekta Wojciecha Obtułowicza, a w środku po usunięciu kotłów i innych ciężkich elementów została wykonana ekspozycja przez zespół – Mirosław Nizio, Jarosław Kłaput i Dariusz Kunowski. Spod tynku odsłonięto klinkierową cegłę, a z tyłu budynku powstała 35 metrowa wieża zwieńczona symbolem Polski Walczącej.

W lutym 2005 oddano do użytku kaplicę muzealna, na której budowę pozwolił specjalnym dekretem z 24 czerwca 2004 roku Józef Kardynał Glemp, Prymas Polski, nadając jej tytuł Błogosławionego Józefa Stanka, kapelana poległego w czasie Powstania – jednego ze 108 męczenników II wojny światowej wyniesionych na ołtarze w 1999 roku.

Na Cmentarzu Powązkowskim w kwaterze 220 znajduje się grób pracownika elektrowni, Piotra Lędziakowskiego, który zginął w wyniku wybuchu kotła 13 kwietnia 1917 – na jego pomniku znajdują się fragmenty kratownic z konstrukcji hali elektrowni. Słupki wokół mogiły to zalane betonem szyny tramwajowe, a wiszące między nimi łańcuchy zrobiono z fragmentów łańcuchów napędowych. Pomnik ten został odnowiony w 2005 nakładem Muzeum Powstania Warszawskiego, a ufundowany przez dyrekcję tramwajów.

Źródło - artykuł w Wikipedii,
autorzy: wikipedyści,
licencja: GNU FDL,
Źródło - artykuł w Warszawawikia,
autorzy: wikiapedyści,
licencja: GNU FDL,